Оваарымчалыг болуңар, орук айыылы! Хайгаарал чок малдың орук черге оъттаары кижи бүрүзүнге айыыл-дыр! Орук айыыл чок чоруу дээрге бистиң ниити сагыш човаашкынывыс. Хомуданчыг чүүл, хайгааралга албаан мал айыыл-халаптарны эккеп турар. Чуге: Орукка бода мал-биле (инек, аът) үскүлешкеш, улуг айыыл-халап, аар кемдээшкиннер, харын-даа кижилерге чидириглер, а мал боду өлген азы кемдээн таварылгалар кайы хөй. Малдың ээлеринге азырап турар малын чидиреринден аңгыда, олар улуг акша-хөреңги чидириглеринге таваржыр (айыыл-халаптар дээш когаралды), ол ышкаш одар-белчиир дүрүмнерин хажытканы дээш административтиг болгаш кеземче харыысалгазынга таваржыр. Ылаңгыя көдээ оруктарга, көдээ черлерге, дүштеки болгаш дүнелерде кичээнгейлиг болуңар! Дириг амытаннар бар айыылдыг черлерге оожумнаар. Мал ээлеринге онза демдеглел! Силерниң азыраан малыңар орук ара улуг айыылды тургузуп турар деп утпаңар. Малыңарны шын хайгаарап, аңгылаттынган шөлдерни азы одар-белчиирни ажыглаңар. Бо дээрге чүгле хоойлунуң негелдези эвес, а өскелерниң болгаш азырап турар мал-маганыңарга харыысалганың демдээ-дир. Канчап-даа кээрге, хоойлу-дүрүмге чагыртыр бис. Малдыг кижи малын кадарар, хайгаараар, орукче хостуг салбас, а чолаачы кижи орукка оваарымчалыг, орук дүрүмнерин шын сагыыры чугула. Кижи бүрүзүнүң харыысалгалыг болуру бирги черде дээрзин утпаалыңар. Биидеңни Тыва республиканың юстиция яамызындан алган.

ЧОЛААЧЫЛАРНЫҢ КИЧЭЭНГЕЙИНГЕ ! Күскү болгаш кышкы үеде агаарның температуразының дүрген өскерлиишкиннери эгелээни-биле хүнден хүнче сооп, хар чаап эгелээн. Хар чагган соонда, оруктар кыламалап, дошталып, чолаачыларга айыылдыг чорукту тургузуп турар. Чылыг системазының, фараларның болгаш автомашиналар тургузарының чырыткыларының ниити байдалын хынап көөрүн, машинаның соңгазын чуур чүүлдерни солуурун, мурнуку соңга арыглаар тускай доңмас суг-биле долдурарын . машинаңарның ниити байдалынче кичээнгейни салыңарны, электри системазын, дугуйларның базыышкынын болгаш аккумуляторның зарядын хынап көөрүн, дугуйларын кышкы кылдыр солуурункыйгырдывыс. Автомобиль айыылдыг техника дээрзин утпас ужурлуг бис, орукка серемчилел херек. Ылангыя хар чаап, хадып турар уелерде арттарывыс кырында оруктар берге болурун билир бис. Амгы үеде суур иштингеоваарымчадыг халдыр болза эки, кажан-даа далашпаңар. орукка серемчилел чугула. Кышкы үеде орукка чадаг кижилер ийи катап кичээнгейлиг болур ужурлуг. Чолаачылар агаар-бойдустуң багай азы имир үезинде кара хептиг кижини эскербейн барып болур, ынчангаш бодуңарны чырыткылыг элементилер-биле дерип алыры эки. Орукту айтып каан черлерге кежип, удур кел чыдар машиналарның мурнунга маңнаваңар. Ада-иелерни ажы-төлү-биле орук дүрүмнерин сагыырының дугайында хүннүң-не чугааны чорудуп, оларга чырыткылыг элементилерни (брелоктар, значоктар дээш оон-даа өске), хептерни садып алырын кыйгырып тур бис. Бо чүүл силерниң болгаш силерниң ажы-төлүңерниң амы-тынын болгаш кадыын камгалаар! Хүндүлүг чолаачыларывыстың оруктарга кончуг кичээнгейлиг болурун, аргалыг болза, багай агаарлыг үеде ырак оруктан ойталаарын кожууннуң удуртулгазы кыйгырып тур. Бот-боттарывысты хүндүлежип, камныг болуп, өскелерниң кадыкшылын база бодаалыңар!

Бөрүлер-биле демисел. Тываның күрүнениң аңныыр комитеди азыг диштиг араатан-биле демиселди күштелдирер шалыпчы айны чарлаан. Шалыпчы айның кол сорулгазы – республиканың көдээ ажыл-агыйынга улуг каражаны чедирип турар араатан аңның санын эвээжедири. Бай-Тайга кожуунда бо айтырыг база чидиг чоруп турар. Аал-коданнарже бөрүлер халдап, чоннуң азыраан малын тудуп, оларга чидириглерни чедирген таварылгалар эвээш эвес. Ноябрь 4-түң хүнүнде кожууннуң аңчылары Бук девискээринге бир кокайны аглап тургаш, узуткааннар. База ол ышкаш арткан айыыл тургузуп турар бөрүлерни ол девискээрден ырадыр сывыртаан. Бо ажылды аңчыларывыс ам-даа уламчылаарын планнап турарлар. Хүндүлүг чонувус! Силерниң аал-кодаңырга, одар-белчиириңерге кокайлар көстүп келзе, дараазында номерже долгаарын сагындырып тур. ЕДДС: 8(394-42)-21-0-12;

Присуждено почетное звание «Народный артист Бай-Тайгинского кожууна Республики Тыва»

Ногаажыларнын кайгамчыктыг моорейи Богун Бай-Тайга кожууннун Баштыны Роберт Аракчаа Шуй сумузунга Куш ажылдын хоочуну, хой хой шанналдарнын эдилекчизи, кожууннун бирги агрономнарынын бирээзи Анзат Мурзууна Донгаковнанын 100 харлаан юбилейлиг чырык адынга тураскааткан сумунун девискээринде ногаажылар аразында чарлатынган «Частын чангыс хуну будун чылды чемгерер» деп моорейнин байырлыг байдалга туннелдерин эртирген хемчегге киржип, ногаажыларга байыр чедирген. - Шуй сумузунун ногаажылары республиканын Баштыны Владислав Ховалыгныг «Ог-буленин шыгжаиыры» деп губернатор толевилелинге дуушкек хемчегге идекпейлиг, улуг сонуургал-биле киришкенинге ооруп, келир чылдарда оске-даа чангыс чер чурттугларывысты демнежип алгаш суурувусту, кожуунувустун сайзыралынга идиг болур чогапдыкчы хемчеглерни удаа-дараа эртирерин кыйгырган. Моорейнин кол организатору Шуй сумузунун Баштыны, Толээлекчилер хуралынын доргазы, 100 харлаан эненин хеймер уруу Чимисмаа Мандыл-ооловна болгаш оон кады торээннери, оларнын ажы-толдери,уйнуктары, бир дем- биле демнежип алгаш боттарынын холдан кылган, дузаан чемнери, чигирзиг компоттары болгаш ортектиг барааннарны шаннап тургаш эртиргеннер. Ук моорей ногаа тарылгазынын бети, часкы уеде-ле чарлатынган турган. Моорейнин онзагай чуулу-ону эртирип турар уеде залда олурган корукчулер аразынга тускай шанналды илередири болган. Суурда эн-не хой, болгаш чараш чечек тараан, чурттап турар кудумчузун аян-шиник киирип турар бажыннын ээлерин саазынга будуу сонгуп илереткени болган. Тускай шанналды эненин уйнуу, суурнун шевер оолдарынын бирээзи Буян Давааалдынналчак оннуг тускай чечек салырны бодунун холу-биле шеверлер кылган. Сумунун хоочуннары туннелинде кады ажылдап чораан уелерин сактып, хоочуннун салгалдарынга солун тоогулерни тоогуп, оларнын улуг огбезинин амыдыралче чуткулдуун, эрес-кежээзин, хойажы-толун ажылга ооредип кижизиткенин онзалап демдеглээннер. Ангы-ангы номинациялар аайынче ногаажылар хой-хой шанналдарга толептиг болганынга ооруп, улуг огбенин салгалдарынгачеттиргенин илередип, моон-даа сонгаар огород ажылын улам сайзырадырын кузээннер.

В Верховном Хурале состоялась церемония награждения парламентскими наградами ветеранов педагогического труда. Распоряжением Председателя Верховного Хурала (парламента) Республики Тыва памятной медалью «100 лет парламентаризма в Республике Тыва» награжден Монгуш Василий Кара-оолович, ветеран педагогического труда, неоднократно избиравшийся депутатом районного звена. За многолетний добросовестный труд, значительный вклад в дело обучения и воспитания подрастающего поколения Почетной грамоты Верховного Хурала (парламента) Республики Тыва удостоена Ондар Алина Александровна – учитель с многолетним стажем.

Единая Россия запустила ежегодную акцию «Коробка храбрости». Партия собирает подарки для детей, которые проходят длительное лечение в больницах. Принять участие в акции может каждый. В реготделениях партии и партнерских организациях расположены специаль